Arin an Oragonon: Naga o Legazpi?

Sagkod ngunyan mayong katapusan an debate kun arin an pinaka-matibay na ciudad sa Bicol--- Naga o Legazpi?

Sa oras na ini an Legazpi iyo na an regional center kan Republica digdi sa Kabikolan. Poon pa kan 1976 na panahon nin martial law kan ideklara kan poderosong Presidente kan Pilipinas kaidto na si Ferdinand Edralin Marcos Sr na an Legazpi iyo na an maguin regional center sa Bicol.

An orden pirmado ni Armand Fabella, chairman kan Reorganization Commission kadto.

Boot sabihon an gabos na opisina rehiyonal kan manlaen-laen na ahencias de gobyerno duman na mamumugtak sa laog kan primerong ciudad kan provincia kan Albay na yaon sa pamitisan kan famusong bulkan Mayon.

Palibhasa martial law dae naka-reklamo si mga taga-Naga asin mga taga-Camarines Sur. Maski an pamayo kan Kilusang Bagong Lipunan o KBL sa Bicolandia, na partido kan Presidente kan panahon na idto, si Gobernor Felix A. Fuentebella kan Camarines Sur mayong naguinibo kundi magsunod sa orden kan Malacaήang na nagsunod man sa kagustuhan kan mga gobernador asin congressmen kan provincia nin Albay, Sorsogon, Cantanduanes asin Masbate siring kan mga Imperial, Alberto, Espinosa, Frivaldo, Peralta asin iba pa.

Kun satong maguiguiromduman kan taon 1976 iyo man an pagkasulo kan antigong edeficio kan Capitolyo kan Camarines Sur, an pinaka-dakulang provincia kan rehiyon.

Sa totoo lang an Naga na cavesera kan Camarines Sur poon na mabanga an Ambos Camarines sa duwa, Camarines Norte asin Camarines Sur kan 1917. Pagsinabing Naga iyo yan an centro kan Bicolandia. Ta si mga Kastila kadto na nagsakop sa Pilipinas poon na nagka-interes digdi sa Isla de Ibalon huli sa dakulang mina nin bulawan sa banwaan nin Paracale.

Poon kadto sagkod ngunyan yaon pa an mga mina pati an pagkabod nin finong bulawan sa irarom kan daga. Sa lugar na idto ta sagkod ngunyan iyo man an pigmiminahan kan masiram asin fuerte an parong na Dinailan.

Bako lang bulawan an pigdadayo sa Paracale kundi an dinailan na pigsasabing an amyo na pitong Viernes na dae nagkakarigos.

Si mga Kastila kaidto bako lang interesado sa yaman kan bulawan sa Paracale kundi siring man sa saindang aro-aldaw na pagkakan kaya nagbaba sinda sa parteng Libmanan-Cabusao na iyo an may pinaka-mahiwas na umahon nin paroy maski kaidtong panahon. Igwa pang San Miguel Bay na mayamanon sa sira arog kan abo, kasag asin iba pa.

An centro kan Kabikolan kan panahon kan mga Kastila sagkod ngunyan iyo an Ciudad de Caceres na hango sa sarong dakulang ciudad sa Espanya na pinaghalian kan Gobernador Heneral kan panahon na idto bilang pagtao nin onra saiya asin pagsaludar sa lugar na saiyang pinaghalian duman sa Espanya.

Palibhasa an pinaka-mayor na tuyo kan mga Kastila iyo na guibohon Kristiyano an mga Pilipino partikularmente an Bikol naibugtak an centro kan relihiyon bako sa Legazpi, bako sa Sorsogon, bako sa Iriga na harani sa Nabua kun saen nakalaog si mga conquistadores sa paagui kan salog kan Bikol (Bicol River) duman sa Bato asin Nabua kundi sa Naga o an apod kaidto Nueva Caceres kun saen nakatugdok an palacio kan arzobispo kan Dioceses kan Caceres, an Cathedral kan Obispo, an kapilya ni Nuestra Seήora de Peήafrancia na iyo an patrona asin Ina kan Bikolandia.

Poon kadto sagkod ngunyan an centro kan Catolisismo iyo an Naga na nagcecelebrar kan kapistahan ni Ina na pigdadayo nin milyones katao asin devotos hali pa sa ibang parte kan Pilipinas asin kinaban.

Kadto an sakop kan Dioceses kan Caceres bako lang an Bikol kundi abot Samar sa Kabisayaan asin parteng Nueva Segovia sa Norte kan Luzon. Duman nagpoon na apodon an Naga na Arcdiocese of Caceres.

Digdi sa Naga sinusurat an mga bibliya, misal, novena asin sermon kan mga padi para sa mga tao sa tataramon kan pig-aapod na standard Bikol na ginagamit sa mga misa asin aktibidades kan simbahan sa palibot kan Kabikolan, apuera seguro sa mayor na parte kan Masbate ta Bisaya an tataramon duman.

Iyo man siguro iyan an dahilan kun tano an Bicol kan Naga naiintindihan sa Rinconada, naiintindihan sa Albay, naiintindihan sa mayor na parte kan Sorsogon asin sa Camarines Norte lalo na sa Daet asin Talisay.

Nagka-igwa lang nin suruhay asin kanya-kanyang Obispo an kada provincia kan Bicol kan amay na parte kan dekada 60 kan naka-aguing siglo ta dati kadto pinapamayuhan kan Arzobispo kan Caceres.

Damot na taon na an naka-agui kaya lingaw na an mga Bikolano na an Naga naguin regional center kan gobierno kaidto. Gulping taga-Naga an empleyados kan gobyerno an nagbaralyo sa Legazpi kan saindang estada, an iba sagkod na mag-retira kaya sa mata kan kinaban Legazpi na talaga an centro gobierno rehiyonal kan rona.

An mga opisina sana kan gobierno na dae pighali sa Camarines Sur palibhasa kadakul kan umahan iyo an Departemento de Agrikultura, National Irrigation Administration, Bureau of Fisherries and Aquatic Resources asin dikit na sana an natatada sa Camarines Sur.

An populasyon kan apat na provincias kan Albay, Sorsogon, Catanduanes asin Masbate kapareho sana o kulang pa nganing dikit sa populasyon kan Camarines Sur asin kan Camarines Norte, Naga, Iriga asin Daet.

Sa ibong na lado an Albay may dagdag na duwang ciudades na Tabaco asin Ligao. Sorsogon City, an cavesera kan Sorsogon province asin Masbate City. Pati an PAGASA na nag-aanunciar kan bareta kan kamugtakan kan panahon, bagyo, baha asin aktibidades kan mga bulkan duman na gabos sa Legazpi. An mga para-bareta kan radyo asin telebisyon sa Manila nag-aanunciar kan kamugtakan kan panahon na naka-centro na sa Legazpi bakong arog kaidto na sa Naga pa.

Dae na kitang maguinibo kaiyan ta iyo na yan an realidad. An mga taga-ibang provincias pati nasasakitan sa paghanap kan mga regional offices sa Legazpi ta abang rayo na sa parteng Rawis na an tinampo pasiring Tabaco City asin Santo Domingo.

Igwa na pati daang zoning an mga opisina, an iba bago pa sanang magbaralyo duman hali sa lumang estada arog kan Departemento de Agrarian Reform.

An reklamo pati kan ibang mga dayuhan na may transaksyon sa mga opisina ta an mga restaurant asin canteen bawal sa mga lugar na iyan kaya kun aboton ka nin gutom mayo ka nin makakakanan.

An poder kan gobyerno nasa Legazpi, an poder kan simbahan nasa Naga.

Kun iisipon parehong sikat an Legazpi na regional center, may bulkan Mayon pa na pinaka-famuso sa enterong kinaban asin an bagong Bicol International Airport (Daraga, Albay), sa Naga yaon man an Mt. Isarog, an solamenteng water volcano sa nasyon asin si Nuestra Seήora de Peήafrancia na Ina kan Kabikolan na pigsasamba sa bilog na kinaban.