Care for Our Common Home

DAMAT: Ini tataramon na nawara sa satong vocabulario na madadangog na sana sa mga lumang nobena arog kan nobena sa Birhen kan Peñafrancia asin Divino Rostro. Sa lumang Gozos sa Birhen kan Peñafrancia sinasabi:

Sa gabos na kaporohan, ika nginangaran

maheherakon, hade man iyo an awit nin kagabsan.

An gabos nagsasabi ika an hablon-dawani

na an damat o peste saimong pinadadai.

Sa Vocabulario de la Lingua Bicol (1865), ni Padre Marcos de Lisboa, sinasabi na an damat sarong dakulang kawaran nin buhay sa katawohan o mahiwas na pag-atake kan peste (mortandad, o peste general, que das por todos, p. 116). Bako sana ining helang, ta an helang pwedeng sa saro sana o nagkapira, alagad an damat, ini totoo sa halos kagabsan kan tawo. Sa panahon na kun saen dinara sato an mga mahalagang debosyon ngonian sa Bikol, iyo man an panahon nin dakulang paglikay asin takot sa realidad kan pagkagadan kan dakol na tawo kaidto. Halimbawa an Divino Rostro nadara sato sa pagtubod na tabang kan debosyon na nagyari sa Osa de la Vega tumang sa Cholera Morbo na sarong damat.

Pwede na maghapot kita, tano ta dai ta na ini ginagamit, orog na kan pangyayari na rinibayan sa pangadye kan mga debotos an tataramon na damat? Sa paghuna ko, ini dahil sa sa ika-21 siglo naging matibay an tawo sa sciencia. Nadiskubre an manlaenlaen na bulong sa mga helang na nagdadara nin kagadanan sa gabos. Kabali digdi an bulong sa Tuberculosis (TB), sa Ketong o Leprosy, sa Malaria asin Cholera. Sa modernong kaaraman sa salud, naging irrelevant, o dai nang saysay an taramon na damat ta garu nadaog na ini kan tawo. Wara na sa kamalayan ta an damat, kaya dai ta na man ini tinataram.

Alagad an experiencia kan pandemia ngonian dara kan COVID-19, masabi kita na mayo kitang masayod na tataramon na mabanggit kun ano ini. Kaya sinabi ta na sana na pandemia sosog sa modernong tataramon. Garu nagbalik sato an an damat na dai ta na midbid. Sa tibay kan tawo na mag-isip, nahihiling ta na igwang solusyon an pandemia. Sa tibay man kan tawo, nakayanan tang ribayan na an taramon na damat sa tataramon na helang sana, pareho man kan pagkalingaw ta man kan mga takot kan mga enot na magurang sa peligro kan kagadaanan kan kadaklan. Pero ini palan may kakayahan na magbalik.

Sarong bagay manunungod sa kahandaan an dai kita malingaw. Ngonian na garu baga pahupa na an pandemia, kita may dakulang pagsarig na sa tibay kan tawo, mawawara sana ini. Alagad sa experiencia kan pandemia pinapasaboot kita na dai kita malingaw, huli ta an damat garu parahabon, na minaabot sato sa harong na dai ta aram. Midbidon ta ini pati an saiyang animo.

Sa laog kan mga pagpangadye ngonian na pahanon nin Setyembre, an mga deboto minasarig sa kakayahan kan kapangyarihan bako sana kan tibay kan tawo sa sciencia kundi kan tabang kan pwersa sa orog saiya.

Sa pagsarig asin pagtubod sa paagi nin debosyon, tinatabangan kitang maging mapakumbaba, na dawa nasasabotan ta an dakol na bagay sa paagi nin sciencia, hinahanda an satong boot na akoon na bako kita an kag-isip asin kag-mawot kan gabos. Sa pagpakumbaba dinadara kita sa pakikisumaro, paki-dumamay, asin pagsanggawad.

Sa pagsarig sa kaaraman kan tawo, dai kita malingaw sa kapangyariahn kan pagtubod. Sa pwersa kan pagtubod, dai kita mabuta sa mga padaya kan damat.