Todos Los Santos

Sa mga oras na ini may mga nag lilinig kan mga lapida, panchon, asin kudal nin mga lubungan kan satuyang mga naka aging namumutan sa buhay. Igwa man mga nag nagpipintura saka nag gagabi nin mga doot sa palibot.

Sa mga harong, may mga nag haharanda para sa mga maarabot na partidaryo na harale sa hararayong lugar. Mapuruli sinda nganing maka bisita sa mga gadan nang mga magurang, lolo, lola, asin ibang mga namumutan na miembro kan pamilya.

Poon sa banggi kan Octubre 31 abot sa Nobyembre 2 pig seselebrar ta an Todos Los Santos. Iyo ini an espesyal na mga aldaw asin banggi na pag tao nin memoria asin respeto sa mga naka agi sa buhay.

Kaidto, an enot na aldaw na inaapod na Todos Los Santos (All Saints Day), pig seselebrar ta sa pag giromdom nin mga nagka garadan kan aki pa sinda o mga inosente pa. Sa satuyang pag tubod, an mga arog kaining mga nagagadan na edad derecho tulos sa langit ta mayo pa sindang kasalan. Kairiba man digdi si itong mga inaapod tang mga martir na dae opisyal na nanumbrahan kan simbahan na Santo. Kaya inapod ta ining Todos Los Santos o All Saints Day.

An sunod na aldaw iyo an All Souls Day o inaapod ta man kaidto na Fiesta nin mga Kalag. Dae ta na pig oorolayan an mga inosentes digdi sa aldaw na ini. Sa mga Katoliko an All Souls Day sarong aldaw na pag giromdom asin pag pangadye duman sa mga kalag na nasa purgatoryo. Yaon pa sinda sa purgatoryo ta pig lilinigan pa an mga kasalan nindang mortal na nakumpisal na ninda. Kabali na digdi si mga may mga menor na kasalan na kaipuhan pang malinigan na puro.

May kasabihan man na nganing maka tabang kita kan sarong kalag na nasa purgatoryo kaipuhan ta mag gibo nin inaapod na plenario indulhensya (plenary indulgence). Sa madaling pag sabi makaka tabang kita sa kalag kan nasa purgatoryo sa paagi nin pag bisita sa simbahan o pag bisita sa mga sementeryo oroaldaw mag poon sa Nobyembre 1 abot Nobyembre 8.

Pero ngunian na mga aldaw sabay ta na pig seselebrar an mga solemneng aldaw na ini.

Kan nag aadal pa ako sa Naga, an aldaw na ini bako sanang aldaw na mag bisita sa lubungan kan mga parientes o mag sulo nin mga kandila sa mga lubungan. Iyo man an aldaw na mayong eskwela asin aldaw na mag pasyar sa sementeryo nganing mag iristoryahan, iristambayan, karakanan, karantahan sa sementeryo kairiba mga barkada. Mientras si mga gurang tinatapos si ika siyam na aldaw nindang pag Novena.

Ining pag selebrar kan Todos Los Santos bako sana igdi sa Pilipinas kundi duman man sa mga ibang parte kan kinaban arog kan sa Yuropa asin sa Amerika.

Duman sa Mehiko igwa man sindang pig aapod na “Dia de los Muertos” o aldaw nin mga gadan. Na poon ining selebrasyon na ini matanga na banggi nin Octubre 31 abot Nobyembre 2.

An pag tubod ninda sa mga aldaw na ini nag kaka igwa sinda nin sarong halipot na reyunyon asin pag sabat sa mga nagka garadan nang mga tawo kairiba si mga dating miembros kan pamilya ninda.

Dakulang fiesta ini duman. May mga procession, parada, mga nag nunovena, may mga tawong may mga darang darakulang litrato kan mga naka aging namumutan ninda sa buhay, may mga nag titirinda nin mga iba-ibang kakanon asin mga prutas sa tinampo, may mga karakanan, irinuman, asin urugmahan.

Nganing mag ugma daa an mga Espiritu nag lalaag o nag hahandog sinda nin mga arak na arog kan Tequila.

An pag tubod ninda, nag bubukas an mga pintuan kan langit pag abot kan matanga nin Octubre 31. Tapos na pasiring sa kinaban idtong mga nagadan na mga inosente pa an edad nganing mag reyunyon sa mga pamilya ninda sa laog nin 24 oras. Si ibang mga kalag na may edad na, na bale man sa reyunyon na ini sa Nobyembre 2.

Sa mga aldaw na ini kan Todos Los Santos nagigiromduman ko si mga pig aapod tang mga superstisyon o mga guni guni. Haloy na ako igdi sa Amerika pero dae pa nahahale sa ugali ko an mga superstisyon na ini.

Kan sarong aldaw may mga inibanan akong mga bisita na mag duman sa sarong bantog na sementeryong dinudumanan kan mga turista - idtong pigaapod na Sleepy Hollow Cemetery. Kun nakaka laktaw ako nin mga lapida dae nahahale an pag taram ko nin “tabi po”. Huna ko ako sana an nag sasabing “tabi po” pero si saro kong pinsan na kaibanan nadangog ko man mag sabing “tabi po.”

Kan naki lubong ako sa sarong pinsan ko sa Canada asin papuli na ako hale sa sementerio, nag sabi sakuya si kaibanan ko na bawal daa an mag salingoy sa linubungan ta malas daa iyan.

Kan papuli na kami hali sa pag lubong nag derecho nguna kami sa sarong Pilipino restaurant bago mag puli ta ma “pagpag” nguna. Bawal daa mag derecho papuli. Iyo ini si pag tubod na mag hapit ka nguna kun sain bago ka mag puli nganing mayong kalag na mag iba o maka sunod saimo.

An pag hiling ko kan mga arog ka ining pag tubod, mayo man mawawara satuya kun gibohon ta ini. Sagkod ngunian na taram pa ako nin “tabi po” kun na pasyar kami sa mga parkeo na may mga kadlagan.

Balik kita sa sementerio pag abot kan Todos los Santos. Aram ko na may mga plano na po kamong mag bisita asin mag selebrar sa mga aldaw na ini. An iba madararang maiinon. An iba kandila o burak. An kadaklan madarang dakul na kakanon para sa mga kalag asin sa kairiba. Pero dae ta lingawan na kun mag sobra an darang kakanon, bawal tabi an mag “Sharon.”